Nederlandse-Belgische-organisatie-basisinkomen

Welke Nederlandse en Belgische organisaties houden zich bezig met het basisinkomen in ontwikkelingslanden?

December 14, 2021

Een fietstocht van Maastricht naar Bali: deze twee jeugdvrienden doen het!

March 10, 2022

Waarom het geven van een basisinkomen een effectieve methode van ontwikkelingssamenwerking is

Geld geven aan mensen die in armoede leven, zonder voorwaarden, werkt dat wel? Lange tijd werd gedacht dat het geen goed idee was, dat het de ontvangers passief zou maken of dat het geld niet goed besteed zou worden. Inmiddels is in veel projecten echter aangetoond dat het goed werkt, en zelfs beter dan traditionele ontwikkelingssamenwerking. In deze blog kijken we waarom en ook wat nu beter werkt: geld lenen (microkrediet) of geld geven (UCT’s/basisinkomen)?

Traditionele ontwikkelingssamenwerking

Bij traditionele ontwikkelingssamenwerking zijn het deskundigen die bepalen welke hulp mensen krijgen. In het beste geval is dit gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek. Vaak is het echter ook de waan van de dag, de politieke wind die er waait, bepaalde trends in het denken over armoede en ontwikkeling die bepalen waar de prioriteiten in de ontwikkelingssamenwerking liggen. Op basis daarvan bepalen de hulporganisaties waar het geld naar toe gaat, terwijl dit lang niet altijd is waar de mensen die leven in armoede het meeste baat bij hebben.

Veranderende inzichten

Natuurlijk, ook in de traditionele ontwikkelingshulp zijn er in de loop der tijd inzichten opgedaan, zoals het feit dat de ontvangers betrokken moeten worden bij de hulp die wordt gegeven, omdat anders de positieve effecten ervan vaak al snel weer verdwijnen. Bijvoorbeeld omdat de gegeven waterput of school niet goed wordt onderhouden. En dat je breder moet kijken, want wat hebben kinderen aan een school, als ze niet naar school kunnen gaan omdat ze hun ouders moeten helpen op het land? Ook groeide het inzicht dat het er niet alleen om gaat mensen te geven wat ze nodig hebben voor hun levensbehoeften, maar ook om te zorgen dat ze op eigen benen kunnen staan. Daarom wordt vaak gezegd: geef mensen geen vis maar een hengel zodat ze zelf kunnen gaan vissen.

De bril blijft gekleurd

Door deze veranderingen is de effectiviteit van ontwikkelingshulp verbeterd, maar toch is er nog een wereld te winnen. En dat is niet alleen omdat deskundigen een verkeerd beeld kunnen hebben van wat mensen die in armoede leven het meest nodig hebben, het is ook omdat er vaak voorwaarden gesteld worden aan de gegeven hulp, bijvoorbeeld dat het bedrijfsleven van het gevende land ervan moet profiteren. Ook kan ontwikkelingshulp aan landen worden gegeven om goede relaties te onderhouden met de regering van een land of worden ingezet voor andere eigenbelangen, zoals het tegengaan van migratie. Lang niet altijd wordt bij het bepalen waar hulp naar toegaat gekeken welke hulp het meest effectief is om honger en armoede in de wereld te verminderen.

Microkrediet wordt populair

Sinds enkele decennia is naast de traditionele ontwikkelingssamenwerking microkrediet populair als methode om mensen uit armoede te helpen. Arme mensen hadden vaak geen toegang tot leningen door banken, omdat ze niet als kredietwaardig werden beschouwd. Hierdoor waren ze voor krediet afhankelijk van geldwoekeraars. Met name door de inzet van Muhammad Yunus die in 1976 de Grameen bank oprichtte in Bangladesh, werd microkrediet steeds meer erkend als een belangrijk middel om mensen uit armoede te helpen. De Verenigde Naties riepen 2005 zelfs uit tot jaar van het microkrediet.

Het idee bij microkrediet is dat armen door middel van het ontvangen krediet kunnen investeren in productieve activiteiten en dat ze dan voldoende kunnen verdienen met hun kleine onderneming om het krediet terug te betalen en om hun inkomen te verhogen en hun levensomstandigheden te verbeteren. Het microkrediet wordt vaak gegeven aan groepen van 5 tot 20 personen, meestal vrouwen, die voor elkaar garant staan voor terugbetaling van het krediet.

Maar lost belofte niet in

Zoals gezegd kon microkrediet lange tijd op een groeiende populariteit rekenen. In Nederland zette prinses Maxima zich ervoor in. Inmiddels is het enthousiasme echter wat geluwd. Onderzoek heeft uitgewezen dat microkrediet maar weinig armen uit de armoede geholpen heeft. In grote studies waarin armen die toegang hadden tot microkrediet werden vergeleken met armen die hier geen toegang toe hadden, bleken er geen verschillen in het gemiddelde inkomen van beide groepen te zijn. Hiervoor zijn een aantal redenen te noemen. Een eerste is dat de kosten van het verlenen van microkrediet relatief hoog zijn, en daardoor ook de rentepercentages die microkrediet verlenende banken berekenen, oplopend van 15% tot wel 50%. Een andere reden is dat lang niet elke investering succesvol is. Dit des te meer als veel armen tegelijkertijd eenzelfde soort bedrijfje willen starten en de markt hierdoor al snel verzadigd is.

Als de kredietnemers het krediet niet kunnen terugbetalen, kan de schuldenlast steeds verder oplopen en de situatie op een gegeven moment uitzichtloos worden. In India leidde dit op een gegeven moment onder boeren zelfs tot een – zoals het in een artikel van BBC News wordt genoemd - suicide epidemic. Nadat in enkele maanden tijd zo’n 80 boeren in de deelstaat Andhra Pradesh door zelfdoding om het leven waren gekomen, vaardigde de regering een verordening uit met zulke strenge regels voor het verlenen van microkrediet, dat het feitelijk neerkwam op een totale stop.

Alhoewel microkrediet dus niet het wondermiddel is waarop werd gehoopt, heeft het toch bestaansrecht. Het kan bijvoorbeeld armen helpen die tijdelijk geld nodig hebben voor relatief grote uitgaven. Dit hoeven geen investeringen te zijn, het kunnen ook belangrijke consumptieve uitgaven zijn, bijvoorbeeld voor schoolgeld of medicijnen. Het helpt mensen die in armoede leven om perioden te overbruggen waarin de inkomsten laag en de uitgaven relatief hoog zijn. Dan is het goed dat zij een beroep kunnen doen op microkrediet, in plaats van afhankelijk te zijn van geldwoekeraars die absurde rentepercentages berekenen. Ook kan microkrediet voor vrouwen positieve effecten op de emancipatie hebben.

Desalniettemin ziet GiveWell, een organisatie die de effectiviteit van goede doelen onderzoekt, microkrediet niet als een van de beste opties voor bijdragen aan het verminderen van armoede voor donateurs. Het beveelt direct geld aan de armen geven aan als beter alternatief.

Een nieuwe methode: onvoorwaardelijk geld geven

Cash transfers, geld geven, en Unconditional Cash Transfers (UCT’s) – geld geven zonder voorwaarden te stellen - lijken nu een nieuwe trend te gaan worden in ontwikkelingssamenwerking, alhoewel het vooralsnog nog maar om een klein percentage van de totale hulp gaat. Is dit opnieuw een hype waarvan te veel wordt verwacht?

Een groot verschil met microkrediet is, dat er naar UCT projecten nu al veel wetenschappelijk onderzoek is verricht, terwijl de hype van microkrediet vooral berustte op anekdotisch bewijs. In het algemeen groeit het inzicht dat er goed onderzoek moet worden verricht naar de effectiviteit van ontwikkelingshulp, zoals onder meer blijkt uit de toekenning van de nobelprijs aan drie onderzoekers – Esther Duflo, Abhijit Banerjee en Michael Kremer – die baanbrekend werk op dit vlak verricht hebben. Voor UCT projecten geldt veel meer dan voor andere vormen van ontwikkelingssamenwerking dat de resultaten van het begin af aan door middel van wetenschappelijk onderzoek worden gemeten en geanalyseerd. De reden hiervoor is waarschijnlijk, dat deze methode zich moet bewijzen tegenover gangbare vooroordelen in het denken over armoede. Aan de ene kant is algemeen bekend dat de belangrijkste oorzaak voor armoede armoede zelf is: iemand die opgroeit in armoede heeft veel minder kansen dan iemand die in een welvarend land en gezin opgroeit. Toch hebben we, vaak onbewust, vooroordelen over armen: hebben de armen hun armoede misschien niet toch ook voor een deel aan zichzelf te danken? En kunnen ze wel goed met geld omgaan als je het gewoon aan ze geeft?

Onvoorwaardelijk geld geven: een groot project in Kenia

Al het onderzoek dat al is verricht naar UCT’s laten zien dat deze argwaan onterecht is. Onvoorwaardelijk geld geven, zelfs als het maar om kleine bedragen gaat, leidt op veel vlakken tot snelle positieve resultaten in het leven van mensen die in armoede leven. En onderzoeken die het resultaat van UCT’s vergelijken met andere vormen van ontwikkelingshulp, laten zien dat de effectiviteit per euro of dollar minstens evengoed en meestal beter is. Het meest omvangrijke onderzoek naar UCT’s is uitgevoerd door onafhankelijke wetenschappers in opdracht van GiveDirectly, een organisatie die net als INclusion onvoorwaardelijk geld geven als methode hanteert. Abhijit Banerjee, een van de Nobelprijswinnaars, maakt deel uit van het onderzoeksteam dat onderzoek doet naar het grootste privaat gefinancierde UCT project dat GiveDirectly nu uitvoert in bijna 300 dorpen in Kenia. Hierbij ontvangen alle inwoners van 195 dorpen, in totaal 20.000 personen een UCT. In 71 dorpen ontvangen de bewoners in één keer een bedrag van 500 dollar en in 80 andere dorpen hetzelfde bedrag, maar dan uitgestreken over 24 maandelijkse betalingen. In de overige 44 dorpen ontvangen alle bewoners een basisinkomen van ongeveer $22,50 per maand gedurende maar liefst 12 jaar. Daarnaast maken nog eens 100 dorpen waar de inwoners geen UCT ontvangen deel uit van onderzoek als controlegroep. Het grote aantal UCT- en controledorpen in het project maakt het mogelijk betrouwbaar wetenschappelijk onderzoek te doen naar de effectiviteit van UCT’s.

De eerste resultaten van de dorpen waar de inwoners een bedrag ineens of een basisinkomen gedurende twee jaar kregen – van 2017 tot 2019 - zijn inmiddels bekend. Toen de coronapandemie toesloeg bleken de bewoners in de dorpen die het basisinkomen hadden ontvangen, het beter te doen dan bewoners van de controledorpen zonder basisinkomen, ook al waren de maandelijkse uitkeringen inmiddels beëindigd. De ontvangers kampten minder met honger, ziekte en depressies.

Ook eerdere projecten van GiveDirectly en andere organisaties laten zonder uitzondering zeer positieve resultaten zien. Daarnaast zijn er zogenaamde benchmarking studies uitgevoerd, waarbij de effectiviteit van UCT’s werden vergeleken met andere vormen van ontwikkelingshulp. Ook hierbij bleek dat UCT’s effectief en kostenefficiënt zijn. In een van de projecten werd bijvoorbeeld een scholings- en werkbegeleidingsproject voor jongeren vergeleken met een UCT met dezelfde kosten per persoon. Het bleek dat gewoon geld geven effectiever was dan scholing en werkbegeleiding.

Een project van SEWA en UNICEF in India

Een project van een andere organisatie dat hier zeer de moeite waard van het vermelden waard is, is een basisinkomenproject van Self Employed Women’s Association (SEWA) in India. Dit project werd gefinancierd door UNICEF en eveneens – net als de projecten van GiveDirectly - gemonitord door een internationaal team van wetenschappers. In acht dorpen ontvingen de bewoners gedurende 17 maanden een klein basisinkomen. Hoe het de bewoners in deze dorpen verging werd vergeleken met de bewoners in twaalf controledorpen. De resultaten van de onvoorwaardelijke cash transfers waren zeer positief. Onderzoekers vonden positieve effecten op voeding, gezondheid, sanitair, onderwijs, huisvesting, vermindering van schulden, afname van kinderarbeid en empowerment van vrouwen. Ook was er een duidelijke toename in aantal gewerkte uren. De resultaten waren dus tegengesteld aan de veel gehoorde verwachting dat onvoorwaardelijk geld geven ertoe leidt dat mensen minder gaan werken.

Er zijn veel meer projecten met onvoorwaardelijk geld geven in ontwikkelingslanden uitgevoerd of nog gaande. Lees hierover meer in dit artikel op onze site: Experimenten met het basisinkomen in lage- en midden-inkomenslanden.

Waarom geld geven werkt: armen zijn zelf de beste en meest gemotiveerde deskundigen

De vraag is nu: waarom werkt geld geven zo goed en zo te zien zelfs beter dan wanneer deskundigen bepalen waar het geld naar toe gaat? De belangrijkste reden is dat de mensen die in armoede leven zelf het beste weten waaraan ze behoefte hebben. Daarom is het zo effectief als armen zelf kunnen beslissen waaraan ze het uitgeven, zonder bemoeienis van buitenaf.

De tweede hiermee samenhangende reden is dat de blik van buitenstaanders altijd gekleurd is, ook van deskundigen. Het oordeel van deskundigen wordt mede bepaald hun vooroordelen, op basis van hun eigen achtergrond en cultuur, en door de politiek-economische en sociaal-culturele thema’s en zienswijzen die op een bepaald moment trendy zijn in publieke debat.

Een derde reden is dat mensen die in armoede leven zeer gemotiveerd zijn om hun situatie te verbeteren en de geboden kansen met beide handen aangrijpen. Uit alle UCT-projecten blijkt dat het ontvangen geld zeer goed wordt besteed. De bezwaren of angsten van critici die denken dat het geld wordt uitgegeven aan alcohol en tabak of andere nutteloze zaken blijken ongegrond te zijn.

Empowerment

Een vierde reden is dat door de mensen zelf het geld te geven gevoelens van autonomie, eigenwaarde en zelfredzaamheid worden bevorderd. Ook al is er nog steeds sprake van hulp, in de vorm van geld, nu worden de ontvangers zelf verantwoordelijk voor de besteding ervan. De keuzes die ze maken beïnvloeden het resultaat. Daarmee krijgen de ontvangers dus verantwoordelijkheid en macht, in plaats van slechts passieve ontvangers te zijn.

Meer geld komt bij de armen terecht

Een vijfde en ook niet onbelangrijke reden is dat een veel groter deel van het geld bij de mensen zelf terecht komt. Als hulp via overheden of organisaties wordt gegeven, dan zal veel geld naar de kosten van de bureaucratie of de uitvoerende organisaties gaan en een kleiner deel ten goede komen aan de doelgroep, de mensen die in armoede leven. Ook de organisatie van een UCT-project kost geld, maar veel minder. En omdat een UCT-project eenvoudig en transparant van opzet is – iedereen ontvangt eenmalig of met een bepaalde regelmaat eenzelfde bedrag – zijn de kansen op fraude ook veel kleiner dan bij andere projecten.

Al met al is het niet verwonderlijk dat onvoorwaardelijk geld geven zo goed werkt. Te hopen is dat dit inzicht de komende jaren steeds duidelijker naar voren komt en overheden en ontwikkelingsorganisaties inspireert om de bakens te verzetten. En natuurlijk hopen wij ook op de steun van donateurs, zodat wij de komende jaren door middel van onze projecten en met behulp van wetenschappelijk onderzoek blijvend en steeds meer kunnen laten zien hoe goed deze methode werkt.

Geraagdpleegde bronnen

Ook interessant

Comments are closed.